Çocuğun özgüven oluşumunda kilit nokta: Ceza ve ödül
Birçok duygu ve davranış gibi kaygı da köklerini çocukluktan alır. Çocuklar hayatın çeşitli aşamalarında bazı yönlendirmelere ihtiyaç duyarlar. Aile, bireyin geleceğini çok uzun süre etkileyen bir kurum olduğu için anne ve babaya fazlaca görev düşer. Çocuğun davranışlarının şekillenmesinde istenmedik davranışların onaylanması, ödüllendirilmesi, davranışın kalıcılığını sağlar. İstenmeyen davranışların ve yanlışların devam etmemesi için de cezalandırma yönteminin doğru bir şekilde uygulanması gerekir. Ödül ve cezanın davranışa uygun, yerinde ve zamanında kullanılması ise çocuk eğitimi açısından çok önemlidir.
En iyi yol duygusal ödüllendirmedir
Ödülleri maddi ve manevi ödüller olarak çeşitlendirmek mümkündür. Ama şunu hemen belirtelim ki en iyi ödüllendirme duygusal olanıdır. Çocuğun bu türlü bir ödüllendirmeye alıştırılması da oldukça önemlidir. Anne babaların, maddi hediye vermeyi en iyi ödüllendirme şekliymiş gibi algılaması, çocuğu devamlı kendisine bir şeyler alınmaya ve verilmeye alıştırır. Bu şekilde ki bir tutum çocuğu zamanla nesneye bağımlı ve en iyi, en pahalı hediyelerle bile tatmin olmaz biri haline getirir. Ama çocuğu öpme, kucaklama, gezdirme, onunla oynama, ona güzel sözler söyleme şeklindeki ödüllendirme biçimleri, en sağlıklı olanıdır. Asıl ödülün, kazandırılmak istenen davranış olduğu unutulmamalıdır.
Tehdit ifadeleri kaygı yaratıyor
Sınıfını geçersen bisiklet alırım, sınıfta kalırsan eve gelme gibi doğrudan tehdit içeren ifadeler kaygı düzeyinin artmasına neden olur. Çok küçük yaşlardan itibaren çocukların elde edemeyecekleri şeylerin de olduğunu öğrenmeleri gerekir. Manevi ödül, maddi ödül kadar hatta ondan daha fazla etki yaratır. Sürekli maddi ödüller kullanılırsa bunun önemli bir mahsuru ortaya çıkabilir. Örneğin her olumlu davranışından sonra maddi bir karşılıkla ödüllendirilen çocuk, zamanla yalnızca ödüle ulaşmak için çalışır. Ödül verilmediği zaman ise istenilen davranışı yapmaz ve kaygı duyar.
Kaygıda en yoğun dönem:
Bebeklik ve ergenlik Ceza-ödül ikilisinde yaş önemli bir faktördür. Çocuğun gelişiminde her yaşın kendisine özgü gelişimsel özellikleri vardır ve çocuğun kaygıları, bulunduğu yaşın özelliklerine göre farklılık gösterir. Kaygının en yoğun yaşandığı yıllar doğumdan sonraki iki yıl ve ergenlik yıllardır. Bu dönemlerde ceza-ödül uygulamasında hata yapılması çocuğun ruhsal gelişiminde problemler yaratabilir. Bebekken ihtiyaçların tam ve zamanında giderilmesi gerekir. Yeterince cesaretlendirici ‘olumlu onaylanma’, ergenlikte yerini, kaybedenin olma yöntemine bırakmalıdır.
EN BİLİNDİK KAYGI YARATAN DAVRANIŞLAR
Ödül ve ceza neyi temsil eder?
Ödül ve ceza aynı zamanda gücü de temsil eder. Güç ise insanların diğerleri üzerindeki otorite konumları için temeli oluşturur. Bu yüzden çocuklar anne babalarına duygularını kolay açamazlar. Bir gün anne babaların gücünün sona ereceği, ödül ve cezanın etkili olmayacağı muhakkaktır.
Çocuğunuzun güvenini azaltmayın
Çocuğa zaman zaman maddi ödülün yanında, yaptığı işin kendi sorumluluğu olduğu anlatılması ve çocuğa sorumluluk sahibi, erdemli bir insan olmanın önemi ve sonuçta ortaya çıkan davranıştan mutlu olmanın güzelliğinin anlatılması gerekir. Vaat edilen bir ödül verilmediği zaman çocukta ebeveynlerine karşı güvensizlik duygusu gelişecektir. Bu sebeple yerine getirilmesi imkansız vaatlerde bulunmamak gerekir.
KAYNAK: PSİKOHAYAT DERGİSİ SAYI:9
